در این نشست بتول یوسفی، معاون پژوهشی خانه بیداری اسلامی در خصوص مشروطیت گفت:

بررسی و تحلیل از اندیشه و عملکرد شیخ فضل الله نوری، کار ساده­ایی نیست. شیخ فضل الله از پیچیده ترین ­ترین مسائل مشروطه است که به جرئت می توان گفت هنوز به طور کامل رمزگشایی و تبیین نشده است.   

معاون پژوهشی خانه بیداری اسلامی در ادامه افزود: مردم و نخبگان ایران در دوره مشروطه به سطحی از آگاهی رسیدند که با تمام وجود استبداد منحط قاجاری را محکوم به فنا و طرحی نو برای احیا و بازسازی کالبد خسته و کهنه کشورشان، خواستار شدند.

یوسفی خاطر نشان کرد: پس از کنار زدن استبداد، زمانی که نوبت به طراحی و شکل­گیری نظام جدید رسید؛ در واقع، وجه سلبی نهضت به پایان رسید و جنبه­ی ایجابی موضوعیت پیدا کرد؛ و آنجا بود که اختلافات و نزاع ها بین جریانهای مختلف فکری آغاز شد و در نهایت شیخ فضل الله نوری به دار آویخته شد.

وی با تاکید بر اینکه تمام علمایی که در مشروطه فعالند، بر این موضوع اتفاق نظر داشتند که اسلام دین جامعی است و علاوه بر مفهوم مشروطیت و حق مردم، قوانین و اصولِ عملی حکومت و اقامه­ی عدالت، از آموزه های اسلامی قابل استخراج است، خاطر نشان کرد: علما در آن شرایط تا  آن جایی که با لحاظ مقتضیات زمان و بر اساس اصول اسلامی در استنباط احکام به حکومت «قدر مقدور» رضایت دادند.

معاون پژوهشی خانه بیداری اسلامی در ادامه گفت: نحوه مواجهه علما با مشروطه به بحث نوع حضور و ظهور دین در اجتماع بر می گردد.  

یوسفی با اشاره به اینکه شیخ نسبت به علمای هم عصر خود نگاه جامع تری به مسئله روشنفکری و غرب داشت، خاطر نشان گرد: شیخ کتب اندیشه غربی را مطالعه کرده بود؛ ضمن اینکه شیخ در تهران از نزدیک با روشنفکران آشنا بود.

وی با بیان اینکه شیخ انحرافات مشروطه را خیلی خوب متوجه شد، ادامه داد: رهبر انقلاب در سال 84 در خصوص شهادت شیخ نظرشان این بود که روشنفکران غرب زده نه تنها دغدغه ای برای دین نداشتند، بلکه تعمدا خواستار حذف دین نیز بودند که این منجر به یک گناه عمومی و شهادت شیخ شد.

معاون پژوهشی خانه بیداری اسلامی، در پایان گفت: علما در این دوران همدیگر را درست نمی بینند و به عبارتی در یک هندسه کلی همدیگر را پیدا نمی کنند و جزیره ای عمل می کنند و  شبیه این اتفاق را ما در اتفاقات سال 88 مشاهده می کنیم.

حجت الاسلام کاظمی، پژوهشگر اندیشه سیاسی حوزه و دانشگاه دیگر سخنران این نشست، موضوع بحث خود را به مسئله مهمه عقلانیت شیعی در طئل تاریخ اختصتص داد و گفت: با عقلانیت شیعی به خوبی می توان نحوه مواجهه علما با غرب را تحلیل کرد.

این پژوهشگر حوزه اندیشه سیاسی تعیین نسبت آرمان گرایی و واقعیت گرایی را یکی دیگر از ابعاد عقلانیشت شیعی علما در طول تاریخ در مواجهه با پدیده های اجتماعی دانست و گفت: این عقلانیت در علمای اهل سنت به این شکلی که در شیعیان وجود دارد، وجود ندارد و این عقلانیت در نهایت در عصر اخیر به حاکیت انقلاب اسلامی منجر می شود.

حجت الاسلام کاظمی با اشاره به اینکه تمام علمای عصر مشروطیت از شاگردان میرزای شیرازی و ششخ انصاری بودند، اظهار داشت: بر اساس عقلانیت هر یک از این علما با حاکمیت زمان خود برخورد داشتند و در همین هندسه هنمکاری شیخ با محمد علی شاه کاملا با عقلانست شیعی همخوان است و منافاتی ندارد.